TBMM'nin Kuruluşu (İlk Meclis)

23 Nisan 2008 12:39 tsi
23 Nisan 1920 Cuma sabahı erken saatlerde, Ankara'da bulunan herkes Meclis Binası çevresinde toplandı.Hacı Bayram Camii'nde kılınan cuma namazından sonra, Meclis binası girişinde tören yapıldı....

4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı. 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı.

Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi. Ancak 28 Kasım 1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf Bey'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı. Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi.

Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı. Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli sebeplerlerle Meclis'e katılmadılar. Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti. Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi. 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf Bey başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı. Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi.

İstanbul'un işgalinden bir kaç gün sonra,Mustafa Kemal Paşa,ünlü 19 Mart 1920 tarihli bildiriyi yayımladı. Bildiride, "Olağanüstü yetkiler taşıyan bir Meclisin Ankara'da toplanacağı, Meclis'e katılacak üyelerin nasıl seçilecekleri, seçilerin en geç on beş gün içinde yapılması gereği, kesin ve kararlı ifadelerle yer alıyordu.

Dağılan Meclis-i Mebusan'ın üyeleri de Ankara'daki Meclis'e katılabileceklerdi.İllerde seçilen temsilciler ve Meclis-i Mebusan'ın bir kısım üyeleri Ankara'ya geldiler.

Ankara'nın o günkü şartları içinde Meclis'in toplanabileceği elverişli bir bina yok gibiydi. Sonunda, İkinci Meşrutiyet döneminde, İttihat ve Terakki Cemiyeti kulübü olarak yapılmış tek katlı bir bina uygun görüldü. Eksik kalmış yapı tamamlandı, okullardan toplanan ve halkın katkısıyla sağlanan eşyalarla donatıldı.(Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş temelleri Ankara'daki bu ilk tarihi binada atıldı. Birinci Meclis Binası, Milli Kurtuluş Savaşı'nın yönetim yeri olarak pek çok tartışma ve millî kararlara sahne oldu: Bu yapı bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak, ilk yılların anılarını sergiliyor)

Hazırlıklar tamamlanınca, Atatürk 21 Nisan'da yayınladığı ikinci bir bildiri ile, Meclis'in 23 Nisan günü toplanacağını ve açılış töreninin nasıl yapılacağını duyurdu.

23 Nisan 1920 Cuma sabahı erken saatlerde, Ankara'da bulunan herkes Meclis Binası çevresinde toplandı. Halk, kendi kaderine sahip çıkmanın coşkusu içindeydi. Hacı Bayram Camii'nde kılınan cuma namazından sonra, Meclis binası girişinde tören yapıldı. Saat 13:45'de, Ankara'ya gelebilen 115 milletvekili Meclis salonunda toplandı.

Parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve aşağıdaki konuşmayı yaparak Meclis'in ilk toplantısını açtı.

"İstanbul'un geçici kaydiyle yabancı kuvvetler tarafından işgal olunduğu ve bütün temelleri ile halifelik makamının ve hükümet merkezinin bağımsızlığının yok edildiği hepimizce bilinmektedir. Bu duruma baş eğmek, milletimizin, teklif olunan yabancı köleliğini kabul etmesi demektir. Ancak tam bağımsızlık ile yaşamak için kesin olarak kararlı bulunan ve ezelden beri hür ve başına buyruk yaşamış olan milletimiz, kölelik durumunu son derece ve kesinlikle reddetmiş ve hemen vekillerini toplamaya başlıyarak TBMM'yi meydana getirmiştir.

Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah'ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum".

Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlamentosunun adı da "Büyük Millet Meclisi" olarak konulmuştu. Bu ad herkesçe benimsedi. Daha sonra Atatürk'ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, "Türkiye Büyük Millet Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazandı.

TBMM'nin açılışı ile birlikte, milli egemenliğe dayalı yeni Türk Devleti doğmuş oluyordu. Birinci TBMM'nin iki temel hedefi, kesin zaferi kazanmak ve yeni devletin otoritesini güçlendirmek, kalıcılığını gerçekleştirmekti. Öncelikle, ülke topraklarının yabancı işgalinden kurtarılması gerekiyordu.

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın ardından başlayan işgallere karşı etkili bir direniş gösterebilmek için bölgesel kuvvetlerin birleşmesi amaçlanmıştı.

TBMM, 24 Nisan 1920 günü yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Paşa'yı (Atatürk), başkanlığa seçti.(Mustafa Kemal Paşa, kendi öncülüğünde kurulan TBMM'nin başkanlığını Cumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü.)

TBMM, açılışından iki gün sonra, sadece yasama değil, yürütme gücüne de sahip olacak hukuki ve siyasi yapısını düzenleme çalışmalarına başladı. Bu düzenlemeler, TBMM'nin tam bir güçler birliği ilkesini benimsediğini göstermişti.

2 Mayıs 1920'de Bakanlar Kurulu'nun seçilmesi hakkındaki yasa çıkarıldı. 11 bakandan oluşan "Meclis Hükümeti", 5 Mayıs'da TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın başkanlığında ilk toplantısını yaptı.

Mustafa Kemal Paşa'nın,Meclis Başkanı olarak,meclis çalışmasıyla ilgili sunduğu ve kabul gören önergesi,ilk TBMM'nin Çalışma Esasları oluşturur.Bu esaslar şunlardır:

1. TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur.
2. Hükümet kurmak gereklidir.
3. Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı).
4. TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi).
5. Meclisten seçilecek bir heyet,meclise vekil olarak hükümet işlerini görecektir.Meclis başkanı bu heyetinde başkanıdır(meclis hükümet sistemi).
6. Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı).

20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiş olan bu önergenin önemi ve sağladığı sonuçlar şöyledir:

1. TBMM ‘’Kurucu Meclis’’ özelliğindedir.Olağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal meclisidir.
2. Meclis hükümeti sistemi esas alınmıştır.
3. "Kuvvetler birliği" ilkesi esas alınmıştır.
4. M.Kemal meclisin, hükümetin ve yeni devletin başkanıdır.
5. TBMM üstünde güç yok denilerek İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
6. Saltanatın kaldırılmasıdır.

İlk TBMM’de siyasi partiler yoktur.Gruplar vardır.(Meclis üyeleri zamanla,fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır. Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar.)

1. dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı. Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi. Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti.

TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler :

Hıyaneti vataniye kanunu.
İstiklal mahkemesi kuruldu.
İç isyanlar bastırıldı.
Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu.
Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu.
1921 Anayasası ile İstiklal Marşı kabul edildi.
Saltanat kaldırıldı.
Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.
Lozan görüşmelerine başladı.

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar:

İstanbul Hükümetince çıkarılan ayaklanmalar :

Anzavur isyanı.
Kuvay-i inzibatiye ayaklanması(hilafet ordusu)

İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar :

Bolu Düzce ,Hendek,Adapazarı ayaklanması.
Yozgat ayaklanması.
Konya ayaklanması.
Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması.
Urfa Milli Aşiret isyanı.

Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar:

Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu).
Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı.

Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar :

Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır.:

Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanı.

Ayaklanmalara Alınan Önlemler:

Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı.
İstanbul ile haberleşme kesildi.
İstiklal mahkemeleri kuruldu.
Düzenli orduya geçildi.

İsyanların Sonuçları :

Düşman cephelerde ilerleme imkanı buldu.
Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti.
Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi.

Kaynak : TBMM İnternet Sitesi.

İlk Meclis'in mubusları (milletvekilleri) için :

http://www.mirhaber.com/haber.php?haber_id=9943

 

Bu haber 12,409 defa okundu.