ÖZBEKİSTAN SEÇİMLERİ

80’li yılların sonuna doğru Sovyetler Birliği’nde başlayan “dağılma süreci” ve Amerika’nın finans ve teknoloji alanında yaptığı hamleler sonrası Soğuk Savaş bitti. 90’lı yıllarda Sovyetler Birliği’ni oluşturan ülkeler tek tek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bağımsız olan ülkelerde doğan iktidar boşlukları iki büyük gücün çıkar çatışmasına neden oldu. Sovyetler Birliği’nin nüfuz alanlarını ele geçirme adına Amerika Birleşik Devletleri çeşitli hamlelerde bulundu. Özellikle “Turuncu Devrim” olarak adlandırılan süreçte dengeler Rusya ile Amerika arasında gidip geldi.

Vladamir Putin ile tekrardan yapılanma sürecine giren Rusya ise karşı hamleler ile güçler dengesini lehine değiştirecek bir süreci başlattı. Bunun en önemli ayaklarından biri ise önümüzdeki günlerde Rusya açısından bir kale olarak görülen Özbekistan’da yaşanacak.

Kerimov Hayatını Kaybeti

27 Ağustos Cumartesi günü geçirdiği rahatsızlık nedeniyle Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov hastaneye kaldırıldı. Hastanede ki ilk teşhis Cumhurbaşkanı Kerimov’un “beyin kanaması” geçirdiği yönünde oldu. Basın için kapalı kutu olan Özbekistan’da herkes devlet yetkililerinden gelecek ilk açıklamayı beklemekteydi. Ortaya çeşitli spekülatif iddialar atıldı. Bu iddialar Özbek Devlet Başkanı Kerimov’un öldüğü yönündeydi.

İlk açıklama 28 Ağustos 2016’da geldi. Özbekistan Haber Ajansı tarafından yapılan ve Anadolu Ajansında’da yer alan haberde Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun açıklamasına yer verilerek “Uzmanların fikrine göre, Özbek Devlet Başkanı İslam Kerimov’un detaylı tıbbi kontrolü ve tedavi süreci için belirli bir zamanın gerektiği” bildirildi. (1) (2)

Gergin bekleyiş devam ederken basın organlarında Kerimov’un öldüğüne yönelik yayınlar artmaya başladı. Artan yayınlara yönelik resmi olmayan ilk açıklama Cumhurbaşkanı Kerimov’un kızından geldi. Lola Kerimova-Tillyayeva sosyal paylaşım sitesi Instagram‘da  yaptığı açıklamada son durumu “Tüm yurttaşlarımızın Bağımsızlık Günü’nü kutlarım. Çalışkan, yetenekli ve iyi yürekli halkımıza mutluluk, refah ve esenlik dilerim. Bu vesileyle devlet başkanımıza yönelik destek ve iyi dilekleriniz için herkese gönülden teşekkür ederim. Bu bizim için çok önemli ve kalplerinizin derinliklerinden gelen bu iyi gücün onun iyileşmesine yardım ettiğinden eminim.” diye ifade etti. (3) Kızı tarafından yapılan açıklama basında Kerimov’un öldüğüne yönelik iddiaları bastırmaya yeterli oldu ilk zamanlarda. Ancak zaman ilerledikçe iddialar yeniden gündeme gelmeye başladı. Özbekistan resmi makamlarının sessizliğini koruması ise iddiaları güçlendirdi.

Özbekistan Hükümeti 2 Eylül 2016’da tekrar bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Yapılan açıklamada “Derin bir üzüntü ile belirtmek isteriz, son günde Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un sağlık durumu keskin kötüleşti. Doktorların fikrine göre, Cumhurbaşkanı’nın sağlık durumu kritik olarak değerlendiriliyor.” ifadelerine yer verildi. (4) Artık gözler Özbekistan’dan yapılacak son açıklamaya çevrilmişti. Basında yer alan “Kerimov öldü” iddiaları daha da güçlenmiş ve Kerimov sonrası için durumlar incelenmeye alınmıştı. Beklenen açıklama çok gecikmedi ve aynı gün iki farklı kaynaktan duyruldu. Reuters ve Anadolu Ajansı eş zamanlı olarak İslam Kerimov’un öldüğünü duyurdu. (5) Farklı ülkelerin yetkililerinden gelen taziye mesajları ile Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, 27 yıllık iktidarında son yolculuğuna uğurlandı.

Rus Lider, Kerimov’un Mezarında

3 Eylül’de Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov yaptığı açıklamada Rus Lider Putin’in yoğun programı nedeniyle Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un cenaze törenine katılamayacağını belirtti. (6) Putin cenaze töreninde kendisini temsilen Rusya Başbakanı Dmitriy Medvedev’i görevlendirdi. Putin, Çin’in Hangzhou şehrinde yapılan “G-20 2016 Zirvesi”ne gitti. Zirvede yapılan ikili görüşmelerde Putin’in özellikle Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping, Suudi Arabistan İkinci Veliaht Prensi ve Savunma Bakanı Muhammed bin Selman ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yaptığı görüşmeler dikkat çekti. Obama-Putin görüşmesi öncesi yapılan açıklama ise ileriye dönük mesaj taşır nitelikteydi.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama, İngiltere Başbakanı Theresa May ile ikili görüşme yaptı. Görüşme sonrası Obama tarafından yapılan açıklamada “Henüz anlaşmaya varamadık. Rusya ile Suriye’de desteklediğimiz taraflar ve barış getirilmesi için gerekli süreç konusunda büyük farklılıklarımız var” (7) ifadesine yer verilmesi bir bakıma Özbekistan’da yaşanacak seçim sürecine yönelik mesajlarda taşıyordu. Amerika kendinin dahil olmadığı oyunlarda “barışın sağlanamayacağı” vurgusunu yapmıştı.

Tüm bu gelişmelerin ışığında G-20 Zirvesi karşılıklı mesajlar ve sonuç bildirgesinde yer alan iyi niyet temennileri ile bitti. Zirve sonrası Putin’in ilk durağı Özbekistan oldu. Zirve nedeniyle cenaze törenine katılamayan Putin, zirve sonrası özel olarak İslam Kerimov’un naşını ziyaret etti. Bu ziyaret aslında henüz gün yüzüne çıkmamış bir mücadelenin Rusya ayağında gerçekleşen ilk mesajıydı. Rus Lider bu ziyaret ile önümüzde ki günlerde iyice gün yüzüne çıkacak Rusya-Amerika mücadelesi öncesi “Özbekistan benim nüfuz alanımda” mesajını verdi. Putin söz konusu ziyarette Özbekistan Başbakanı Şevket Mirziyoyev’le yaptığı görüşmede “Çok ağır bir olay ve büyük bir kayıp, onun temelini attığı her şeyin devam ettirileceğini umuyoruz. Biz kendi açımızdan karşılıklı gelişimimizi, Özbek halkını ve Özbek Hükümetini desteklemek için her şeyi yapıyoruz. Bize en güvenilir dostlarınızdan biri olarak tamamen güvenebilirsiniz ” (8) ifadelerini kullandı. Yaptığı açıklamada ki “devam ettirilme” düşüncesi Rusya’nın beklentisini de açıkça ortaya koyar nitelikteydi. Rusya-Özbekistan ilişkilerine yönelik “en güvenilir” dost vurgusu ise Rusya’nın açık mesajıydı.

Seçim Tarihi Açıklandı

Rus Lider Putin’in Özbekistan’a yaptığı ziyaret sonrası Batı sessizliğini korumaya devam etti. Özellikle Amerika’dan bir açıklama gelmemişti. Batı adına sessizliği ilk bozan ise Fransa’nın başkenti Paris’te yaşayan Nadejda Atayeva oldu. Orta Asya İnsan Hakları Derneği Başkanı Atayeva, Putin’in ziyareti öncesi yaptığı açıklamada “O döneminde işlenen suçlarla ilgili soruları cevaplamadı. Çok kötü bir miras bıraktı. Halefleri onun politikalarını aktif olarak devam ettirmeye çalışacak. Bu katlanmak zorunda olduğum en acı şey.” ifadelerine yer vermişti. (9)

Yaşanan tüm bu gelişmelerin ışığında Özbekistan Parlamentosu, Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’un yerine geçici başkan olarak Başbakan Şevket Mirziyoyev’i atadı. (10) Mirziyoyev 2003 yılında İslam Kerimov’un desteğini alarak Özbekistan’da Başbakan olmuştu.

Seçimle ilgili açıklamalarda bulunan Özbekistan Merkez Seçim Komitesi Başkanı Mirza-Ulugbek Abdusalomov, Özbekistan Devlet Başkanlığı Seçimleri’nin 4 Aralık’ta yapılacağını ve seçim kampanyalarının başladığını duyurdu. (11)

Kerimov Sonrası Dönem İçin Adaylar Tartışılıyor

Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’un beklenmeyen ani ölümü sadece seçim hazırlığında olmayan Özbekistan’ı değil diğer otoriteleri de ikiye bölmüş durumda. Yeni liderin kim olacağına dair durum belirsizliğini korurken Başbakan Şevket Mirziyoyev, Maliye Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Rüstem Azimov, Milli Güvenlik Komitesi Başkanı Rüstem İnayetov, Dışişleri Bakanı Abdulaziz Kamilov (12) ve Özbek Muhalif Lider Muhammed Salih.  Muhalif Lider Muhammed Salih, HaberTurk’e yaptığı açıklamada aday olacağını belirtti. (13)

Adaylar arasında gösterilen isimlerden olan Azimov, batıya yakınlığıyla bilinen bir isim. Kerimov’un halefi olarak gösterilen Mirziyoyev ise Rus Lider Putin’in desteğini çoktan almış durumda. Özellikle Putin’in ziyareti sonrası Mirziyoyev koltuğa en yakın isim konumunda. Mirziyoyev’in geçici olarak Devlet Başkanı olması bazı kaynaklara göre darbe olarak tanımlandı. (14) Lakin kanun gereği geçici olarak yapılacak Devlet Başkanlığı ile ilgili görev tebliği ilk olarak Senato Başkanı Nigmatulla Yoldaşev’e yapıldı. Yoldaşev’in bu görevi üstlenmek istememesi sonrası görev Başbakan Mirziyoyev’e verildi. (15) Yoldaşev’in görevi üstlenmek istememesi ve Mirziyoyev’in göreve getirilmesi tartışmaları beraberinde getirse de Rus Lider Putin şu an Özbekistan’da yapılacak seçimler öncesi başta Amerika olmak üzere bütün batılı devletlerden bir adım önde.

Son ziyaretinde yaptığı konuşma önümüzde ki günlerde yaşanacak durumu özetler nitelikte. Batı yanlısı bir isim olan Rüstem Azimov, Amerika’nın desteğini alamazsa seçimin kazananı Mirziyoyev gibi gözüküyor. Amerika’nın önümüzde ki günlerde atacağı adımlar merakla beklense de bu seçim sonuçlarıyla büyük tartışmalara yol açacak.

Farklı kaynaklar ise seçilecek yeni lider sonrası iktidar boşluğunun doğmasından endişe ettiklerini ve “Cihatçı Terör Örgütü” tehlikesi ile Özbekistan’ı bir felaket senaryosunun beklediğini belirtiyorlar. (16) Oysa ki bu teori yanlış bir stratejinin kurulduğuna yönelik güzel bir kanıt olarak karşımıza çıkıyor. Rusya’nın desteklediği Mirziyoyev’in Devlet Başkanı olarak seçilmesi durumunda Kerimov’un uyguladığı politikalara benzer politikalar uygulaması beklenmesi gereken en doğal durum.

Farklı güç odakları destekledikleri aday kaybedince Özbekistan’da ki bu tür klikleri harekete geçirmezse Özbekistan, Mirziyoyev’in seçilmesi durumunda da içe dönük ve Rusya’ya yakın bir siyaset izleyerek Kerimov döneminde ki politikalara kaldığı yerden devam edecektir.

Kaynakça

1 -) http://aa.com.tr/tr/dunya/ozbekistan-cumhurbaskani-kerimov-hastaneye-kaldirildi/637050

2 -) http://tr.euronews.com/2016/08/28/ozbek-lider-kerimov-hastaneye-kaldirildi

3 -) https://tr.sputniknews.com/asya/20160831/1024633397/ozbek-liderinin-kizi-babasinin-iyilesmesi-icin-iyi-dilekleri-ovdu.html

4 -) http://aa.com.tr/tr/dunya/ozbekistan-cumhurbaskani-kerimovun-durumu-kritik/639529

5 -) http://tr.euronews.com/2016/09/02/ozbek-cumhurbaskani-kerimov-oldu

6 -) https://tr.sputniknews.com/rusya/20160903/1024684086/putin-ozbekistan-lider-kerimov-cenaze.html

7 -) https://tr.sputniknews.com/rusya/20160904/1024693870/obama-rusya-abd.html

8 -) https://tr.sputniknews.com/foto/20160906/1024728280/putin-kerimov-mezar-ziyaret.html

9 -) http://tr.euronews.com/2016/09/03/ozbekistan-lideri-kerimov-un-yerine-kimin-gececegi-tartisiliyor

10 -) http://www.haberturk.com/dunya/haber/1294194-kerimovun-yerine-gececek-isim-belli-oldu

11 -) https://tr.sputniknews.com/asya/20160909/1024785814/ozbekistan-erken-secim-tarihi.html

12 -) http://qha.com.ua/tr/analiz-haber/ozbekistan-in-yeni-baskani-kim-olacak/148569/

13 -) http://www.uzxalqharakati.com/tr/arsivler/3571

14 -) http://dusuncemektebi.com/ozbekistan-da-darbe-basbakan-devlet-baskani-oldu_d129582.html

15 -) http://www.hurriyet.com.tr/ozbekistan-cumhurbaskanligi-makamina-vekaleten-basbakan-mirziyoyev-atandi-40219596

16 -) https://tr.sputniknews.com/columnists/20160907/1024752939/ozbekistan-islam-kerimov-afganistan-cihatci-teror.html

Instagram Hesabından yapılan açıklama: https://www.instagram.com/p/BJwwYJpgRat/?taken-by=lola_tillyaeva