ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU

Anayasa Mahkemesi, Genel Kurmay eski Başkanı İlker Başbuğ'un bireysel başvurusu sonucunda, kişi hürriyeti ve güvenliğine ilişkin haklarının ihlâl edildiğine karar verdi.

Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) bireysel başvuru usulü, 2010 yılında yapılan referandum sonucunda kabul edilmiş, 23 Eylül 2012 tarihinde uygulamaya geçilmiştir.

Anayasa'nın 148. maddesine göre, "Herkes Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlâl edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır."

Sayısal veriler bugüne kadar 6000'e yakın başvuru yapıldığını göstermektedir.

2000 kadar başvuru reddedilmiş, 3500'ü aşkın dosya işlem görmekte olup, çok azı başvurucu lehine karara bağlanmıştır.

Bireysel başvuru için ilk koşul, idarî ve yargısal başvuru yollarının tüketilmiş olmasıdır. Anayasa Mahkemesi'ne gelmeden önce dava açtınız, mahkemelerde sonuç alamadınız; bu durumda ne yapacaktınız? Eski statüye göre Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gidecektiniz. Şimdi ise Anayasa Mahkemesi'ne gidebileceksiniz. Bu yolun açılmasının iki gerekçesi var; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yükünü azaltmak ve Türkiye aleyhine rekor düzeyde açılmış davalar sonucu büyük yekûn tutan tazminat bedelleri. Son duraktan bir önce Anayasa Mahkemesi'ne uğranıldığında hem iç hukukta sorunu çözerek, kırılan kolu yen içinde saklamak, hem de tazminat miktarını mâkul ölçüde tutabilmek. Tazminat miktarı karşısında vatandaş düşünecek: "Bunu beğenmezsem Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gitmek bana kaça mâlolur?" İşte bu gibi hesaplar dışarı çıkışları azaltabilir. Akla şu da geliyor, "ölümü gösterip sıtmaya razı etmek" gibi bir şey mi bu? Bunu zaman gösterecek, Anayasa Mahkemesi kararlarını denetleme durumunda olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi konuyu değerlendirecektir.

Bireysel başvuru için tüm olağan kanun yolları tüketilecek şartının istisnası olabilir mi? İlker Başbuğ kararı bunun örneğidir ve gazeteci dostumuz Mustafa Balbay da bir başka örnektir.

İki istisnai durum söz konusudur: Tutukluluk ve yargılama sürelerinin uzunluğu.

Anayasa Mahkemesi, uzun tutukluluk süresi ile ilgili olarak yasalarda sadece tazminat öngörülmesi ve kişinin serbest bırakılmasına dair bir başvuru yolunun bulunmaması nedeniyle doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne başvurulabileceğine karar vermiştir. Diyelim ki tutuklu olarak yargılanan kişi uzun süren tutukluluk sürecinden sonra aklandı (beraat etti); Devlete karşı tazminat davası açabilirse de haksız yere içerde yattığı günler ne olacak? Sonradan telafi edilemeyecek bir durum varsa, kanun yollarının tüketilmesini beklemeden, yani davanın sonucu beklenmeksizin Anayasa Mahkemesi'ne başvurulabilecektir.

Mahkeme, yargılama süresinin uzunluğu ile ilgili olarak da, yargılamanın mâkul sürede gerçekleştirilmesini sağlayan, bir başka ifade ile yargılamanın uzamasını önleyici etkiye sahip bir başka kanun yolu bulunmadığından, doğrudan bireysel başvuruyu kabul etmiştir.

Anayasa Mahkemesi'nin bu kararları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına da uygun düşmektedir.

Anayasa Mahkemesi'ni Yargıtay'la karıştırmamak gerekir. Anayasa Mahkemesi, Anayasa'da yer alan temel hak ve özgürlükler ihlâl edilmedikçe ya da davaya konu olan mahkeme kararı keyfi nitelik taşımadıkça, yargı kararındaki unsurları temyize benzer bir şekilde incelemez, bu yoldaki bireysel başvuruları kabul etmez.